Digitale Atlas Geschiedenis ~ Digital Historical Atlas

Een gedeelte van de KB collectie is hier te vinden, veel prenten maar ook munten uit het Rijksmuseum en pamfletten. De prent hier boven is van Aardenburg.

~~

Part of the collection of the Royal Library is now on line here, plus some more stuff like pamphlets, coins and paintings from the Rijksmuseum, themed around the year 1672.

Knoop Willem III

Hoera! Knoop's Krijgs- en Geschiedkundige Beschouwingen zijn nu op archive.org te lezen.

~~

Hurrah! Knoops' Krijgs- en Geschiedkundige Beschouwingen are now on archive.org.

Heusden 1672

Deze prent van Mallet uit de 'Traveaux de Mars', wordt door deze site in verband gebracht met de in 1968 gerestaureerde vestingstad Heusden, wat zich, net als den Bosch, met succes verdedigde tegen de Fransen in 1672.

Heusden is een stadje wat nu in Noord Brabant ligt, ik heb het idee dat het vroeger onder Holland viel. Bijzonder is dat de schutterij archief goed is bijgehouden, helaas bleek het boek van Gerlach, 'Oorsprong, geschiedenis en tegenwoordige toestand van het collegie van oude schutters van den voetboog van St. Joris en der jonge Colveniers schutters te Heusden, met de afbeelding van hunne gedenkstukken',
in de UB de prenten te missen. (Inwendig heb ik dus nogal hard gevloekt, gelukkig schijnt Tresoar nog een exemplaar te hebben)





The first pic by Mallet seems to be based on the siege of the fortress town of Heusden, now in the Province of Noord-Brabant. I found a very nice book in the UB dealing with the 'schutterij' of Heusden, which claim that the 'schutterij' succesfully defended the town against the French in 1672, just like Boisleduc.

Heusden's fortress was beautifully restored in 1968.

'De Doelen in Groningen'

Beno Hofman was zo aardig mij te wijzen op nog een boek van J.A. Feith 'Wandelingen door het Oude Groningen', met daarin diverse verwijzingen naar het militaire en schuttersleven.

Feith plaatst de 'Oude Doelen', nadat ze van de oostwal verhuisd waren wederom in het zuidwesten, in de buurt van de Vishoek. Toen die plek ook weer te klein werd, verhuisde men naar de bastions of een plek buiten de stad voor oefeningen.

De Stad Groningen was daarnaast gezegend met diverse 'corps de guarde' of in goed nederlands 'kortegaards', waarvan de bekendste het 'Corps de Guarde' in de Boteringestraat is. Er zit een mooie tekstplaat van Beno Hofman op overigens.



Harry Perton vond er ook nog eentje in de buurt van het Schuitendiep, en graag verwijs ik naar zijn artikel op zijn weblog.

Overigens was de 'kortegaard' een genre binnen de 17e eeuwse schilderkunst getuige bijgaand werk.





~~

Local historian Beno Hofman was kind enough to point me to another book of J.A. Feith, 'A walkthrough of Old Groningen', with several descriptions of military buildings in Groningen. Yes, there were 'Doelen' in Groningen and they were located in the south east, within the old canal ring, near a place called the 'Fishcorner' (!).

Also in Groningen there were several 'Corps de Guarde', a kind of mix between a pub, a barracks and a police station. One of them is now a hotel, and mr Harry Perton found another one near the Schuitendiep, and you can find his article in dutch here.

'Corps de Garde', quickly became 'kortegaard' in dutch and the pleasant military life even became a genre in itself in 17th century painting.

Literatuur ~ On the reading table

Deze plaatjes komen uit het boek 'Onze schutter-vendels en schutterijen van vroeger en later tijd, 1550-1908, in beeld en schrift / met inleidend woord van P.J. Blok ; een historisch album met aquarellen van J. Hoynck van Papendrecht en geschiedkundigen tekst van C. te Lintum', met een Haags schuttersvaandel eind 17e eeuw en het tweede plaatje het vaandel van de schutterij van Dordrecht.

~~

Two pics from a really beautiful book by Hoynck van Papendrecht and te Lintum about the history of the militia in the Netherlands.

Schutterij in Groningen

We gaan nog even door over de Groningse schutterij in de 17e en 18e eeuw. Stel, ik vind de Doelen, dan vind ik misschien wel schuttersstukken en misschien wel meer info over vaandels en uniformen. Gelukkig is er nog wat arhiefmateriaal aanwezig over het 'Burgerregiment' in de Groninger Archieven.

Over de Groningse schutterij hebben de heren Feith al baanbrekend onderzoek gedaan. Archivaris Mr H.O. Feith Jr. schreef in 'Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde', zijn 'Over de Oude Groningsche Schutterij'. Op pagina 144 geeft hij over de Doelen weer dat deze in ieder geval in 1436 ten oosten van de Walburgkerk lagen.



Wat ik er zo van kan bekijken is dat het zeer waarschijnlijk gaat om een stukje bij de oude vestingwal. Dit is een kaartje eind 16e eeuw, hierop zijn de Doelen niet meer te zien..



Nu werd Groningen steeds groter, en ik denk dat dat de reden is dat de Doelen verplaatst werden naar het Westen van de Stad, en Feith de jongere geeft in zijn hoofdstuk over de Groningse Schutterij dat in het 'Noorden van de stad, langs het rechte eind wal, gelegen tussen de Kijk in't Jat Straat en de thans zogenaamde Hoek van Holland' de nieuwe Doelen lagen. In 1536 en volgende jaren is een muurtoren tot 'bussenschuttendoele' in gericht. (Mr J.A. Feith, p.234, Uit Groningens verleden,).

Op deze kaart van 1616 vond ik helaas geen verdere verwijzing.



maar in de Groninger Archieven vond ik een referentie naar de Doelen als volgt:


Toegangsnummer: 1377
Archieftitel: Armhuiszittend convent, (1342) 1437 - 1993

3. Inventaris
3.1. Armhuiszittend Convent
3.1.2. Stukken betreffende bijzondere onderwerpen
3.1.2.07. Stukken betreffende aan het Armhuiszittend Convent toebehorende huizen en winkelbehuizingen (eigendomsbewijzen en transportbrieven)

kenmerken

Armhuiszittend convent, (1342) 1437 - 1993
708 Eigendomsbewijs van een huis, gelegen tussen de Boteringe- en de Kranepoort nabij "De Doelen", afkomstig van Cornelis Roebers en diens vrouw Griete
Datering 1614. Met oudere transportbrief van 1561 en met bijbehorende lijfrentebrief uit 1614
Omvang
3 charters
Naar oorkondenboek (Regestnummer 392), 1561


Hier houdt het spoor even op. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat men nog eind 17e eeuw, nu midden in de stad aan het papagaaischieten was, en ik vermoed dat men buiten de stadpoorten schoot en oefende.

Het administratieve gedeelte en wachtlopen deed men vanuit het Oude Regthuis.

Hoe het daar van binnen uitzag? Misschien zoals op de tekening van ter Borch, die helemaal bovenaan dit bericht staat.

~~

Let's go on with the Schutterij theme, in the city of Groningen. Most etymologists think BTW that the word 'schutterij' comes from 'schutter', meaning to shoot, and not 'beschutten', to protect!

The two mrs Feith, head of the Archives in Groningen have written several articles on the 'Schutterij'. The militia had it's own target practice range called 'Doelen', litt. 'targets'. In cities in the West of the Netherlands these buildings are still there, and they were also used for meetings and celebrations. It'was also the place to place the famous paintings of the 'Schutterij' in, like Rembrandts Nightwatch, or the pieces by Frans Hals.

In the city of Groningen, the 'Doelen' were initially located in the North-East, between the graveyard of the Walburg-church and the city wall. From the year 1536 the Doelen were in one of the towers of the Western Wall (looks like a good safety measurement), but for the latter part of the 17th century I have not found references yet. It might be possible that the militia practised outside the walls, or on one of the many town squares.

The forst pic is by Ter Borch and is of a watch house with soldiers (1660-1680).

'Pitchfork rebellion'

Wel grappig, dit engelse bier wat ik bij een slijterij in de binnenstad aantrof. Niet alleen voor de Monmouth fans, het is best te drinken. Zou men in Nederland nou ook een 'De Witt 1672' bier kunnen brouwen?

Het plaatje hieronder is zicht vanuit het westen op de Oude Hoofwacht, nu een café.



On a lighter side, I found the beer at one of the local beer sellers, not just for Momnouth fans, it's quite drinkable indeed!

The second pic is the 'Oude Hoofdwacht' today, taken form the east at ground level.

Hoofdwacht Groningen ~ Main Guardshouse Groningen

Een foto uit de oude doos, van de Groningse Hoofdwacht, waar soldaten en schutters hun plek hadden, naast de voorloper van het kantongerecht. Een drukke boel dus aan de Grote Markt.

~~

An old pic of the so called 'Main Guards House', where soldiers were stationed, the militia and the small claims court, which probably resulted in a rather busy building.

Schutterij Alkmaar II

Over de Alkmaarse Schutterij heeft Knevel ook een fraai boekwerkje geschreven, de periode tot aan de Franse Revolutie behandelend. Wederom goed gedocumenteerd en met bijna alle schuttersstukken in zwart wit.

De conservatrice van het Stedelijk Museum Alkmaar wist me nog te vertellen dat op het Stadhuis twee schilderijen hingen en dat het museum nog zelfs enige vaandels had, en als ik de spreuken goed begrijp, gaat het om vaandels uit de patriottentijd. Topstuk in de collectie is wel een Spaans vaandel veroverd na het beleg van Alkmaar. Jawel, een vaandel uit 1572!

~~

Another book by Knevel, this time on the Alkmaar 'Schutterij'. Again, a very well documented book (in Dutch) about the militia, up to the French period. Unfortunatly the paintings in the book are b/w, but you can see most of the painting in the Museum in Alkmaar, and the very friendly conservatrice toild me today two painting were in city hall. The oldest colour they have in the collection is a spanish one from 1572!

Schutterij Alkmaar

Uit het Stedelijk Museum Alkmaar, een schilderij uit 1657 van van Everdingen, voorstellende de 'Oude Schutterij', met het Rode en Blauwe Vaandel.



From the Municipal Museum of the town of Alkmaar, a painting of van Everdingen, representing the old 'schutterij', with the Blue and the Red Company.

Schutterij

Van de site van het Westfries museum knutselde ik dit plaatje deze vaandrig van (waarschijnlijk het Hoornse) schuttersgilde, met een zeer mooi vaandel. Een werk van J.A. Rotius uit 1652.



From the website of the Westfries-museum, I managed to get a pic of the flag-bearer with his reallybeautiful flag. Painting by J.A. Rotius, 1652.

Schutterijen ~ 'Civil militia'

Een groot deel van de verdediging van Groningen kwam neer op de schuttersvendels. De schutters treffen we ook aan bij de bestorming van Coevorden, Amsterdamse schutters werden naar den Bosch gestuurd, en bij Aardenburg sloegen de schutters een aanval van de Fransen af.

Reden te meer om eens nader naar de schutters te kijken zijn natuurlijk hun schitterende vaandels en hun fraaie wapens en kleding. Paul Knevel, verbonden aan de UvA, schreef al diverse boeken en artikelen over de schutters en promoveerde in 1995 met boven afgebeeld proefschrift. Een recentie vind je hier, en hier en hier links naar werk bij Groniek.

De dissertatie is een gedegen en uitgebreid werkstuk ove de geschiedenis van de schutterijen vanaf de late middeleeuwen tot aan de Franse tijd en vooral gericht op Holland en Zeeland, mede gelet op het feit dat de schuttersstukken eigenlijk alleen uit die provincies bekend zijn.

Desgevraagd deelde de heer Knevel mij mee dat dit mogelijkerwijs van doen zou kunnen hebben met het feit dat in Holland en Zeeland de Doelen nog bewaard zijn gebleven, waar die stukken plachtten (en plegen) te hangen. Zoals het hoort is de dissertatie voorzien van een goed notenapparaat en een literatuurlijst.

De geschiedenis van de schutterij houdt trouwens niet op met de Franse omwenteling, getuige de polemieken in de 19e eeuw over het instandhouden van de schutterijen. Officieel werden ze pas in 1901 afgeschaft.

De meeste bekendheid kregen schutterijen door de schuttersstukken en dan kom je niet heen om het geweldige (letterlijk, het boek paste niet op mijn scannnertje) boek, geschreven onder redactiue van de Amsterdamse historica Marijke Carasso-Kok. Alleen al als plaatjesboek geweldig, met een schat van informatie over kleding, gebruiken, vaandels, inzet en geschiedenis en dat vanuit kunsthistorische hoek. Een aanrader!





Two books on the 'schutterij' which can be translated as 'civil militia', or 'militia', which unfortunatly doesn't cover the dutch word entirely. 'Schutterijen' were probably first found in Flanders or Brabant and spread to the rest of the Netherlands, Northern France, Northern Germany, Switzerland and a small part of England. The first book is a dissertation by Amsterdam assistent-professor Dr. Paul Knevel and deals with the history of the militia in the two western Provinces Holland and Zeeland from the late Middle-Ages to the French Revolution. Very well documented, lots of literature and facts.

The second book is more of an art-historical work, but if you can ever get your hands on this book, just buy it for the pretty pictures. The text - in dutch- gives a great introduction, plus a lot more on weaponry, organisation, political role of the militia and lots of very nice artwork. Recommended.

Lepage 'Vauban and the French Military Under Louis XIV'

Vers van de pers en net in de UB, het laatste boek van Jean-Denis lePage, wederom mooi geillustreerd.


~~

The latest book by Jean-Denis Lepage, again beautifully illustrated. Below some pages on sieges.

Lepage 'Vestingbouw stap voor stap'

Nog es een boek van Lepage, uitgegeven door de Stichting Menno van Coehoorn over vestingbouw in de Lage Landen. Goed leesbaar en wederom mooi geillustreerd geeft het boek een inleiding in de vestingbouw, plus info over belegeringen.

Voorbeeldje: de methode Vauban:








~~

The above book is another well written and beautful illustrated book on fortresses in the Low Countries, with an explanation of the terminology, examples of bastions, ditches and sconces and an explanation of the Vauban siege method.

H.L. Zwitser 'De militie van de Staat'

Letterlijk naast Lepage trof ik in de UB dit boek aan van Dr H.L.Zwitzer, over het Staatse Leger. Een breed opgezet boek over het al dan niet nationale karakter van het Leger, zijn besluitvorming, en de kwaliteit ervan. Zwitser behandelt de periode 1550 tot de Bataafse Republiek en ik vind dat de periode 1650-1750 er wel erg bekaaid afkomt, te meer omdat deze periode het agressieve karakter van de Republiek nu juist zo mooi illustreert. Wij heeft daarnaast in het Staatsche Leger een van de beste boeken over die periode vanaf 1700 geschreven. Wat Zwitzer verder schrijft, lijkt me echter wel plausibel en dan verwijs ik even naar de achterflap.




~~

The above book is one of the few historical scientific books on the Dutch Army in the period 1550 to the Batavian Republic in the late 18th century. It offers a broad view on the States' Army, and unfortunatly the period 1650-1750 isn't treated in full at all. For our english readers here's a summary:




~~

Le dissertation du Dr H.L. Zwitzer offre des ideés nouveaux sur la composition et qualité de L'Armee des Etats Generaux, mais - dommage - la periode 1650-1750 n'est pas decriré du tout, et je pense que cette periode est un illustration superbe de la charctere de l"Armee. Voici une sommaire francaise:

'Vestingen en schansen in Groningen', 'Fortresses and sconces in Groningen'

Via deze website met een leuk artikel over de schans bij Enumatil, kwam ik uit op het boek van Jean Denis Lepage, een historicus van Franse komaf die gewoon in Groningen woont (!) en die net een boek over Vauban heeft gemaakt (waarover later meer).

Dit boek, duidelijk gebaseerd op een nogal saaie uitgave van de Stichting Menno van Coehoorn over groningen, is gewoon leuk, door de vele illustraties, de duidelijk tekst en de heldere uitleg.

Plaatje onder is natuurlijk van het beleg van Groningen, met de loopgraven van den vijand over de tuintjes heen.

~~

Through this website on the county of Leek, with a nice article on a small fortress at the village of Enumatil, I stumbled on the above book by French/Groningen historian and illustrator Jeen Denis Lepage. Very well written and very nice illustrations, based on a rather boring booklet by the Stichting Menno van Coehoorn about fotresses and sconces in the Northern Provinces. Lepage just released a book on Vauban, more of which in the near future.







Second pic is one of the illustrations with the enemy approaches in 1672 visible through the gardens and meadows before Groningen.

D.J. Roorda 'Het Rampjaar 1672'

In augustus vorig jaar had ik al gewag gemaakt van Roorda's in boekvorm uitgegeven proefschrift 'Partij en factie', over de wisseling van de politieke macht in 1672. In de Fibula reeks, oorspronkelijk bedoeld voor een wat jeugdiger publiek, geeft Roorda een scherpe analyse van de politieke en militaire gebeurtenissen in 1672, voortboordurend op 'Partij en factie'. Bevat prenten die ik nog niet eerder had gezien en een goede literatuurlijst.



~~



In august last year, I mentioned dr D.J. Roorda's book, being his PhD thesis, aboput parties and factions in dutch politics in 1672, and how little changed in the political structure of the Republic. His book on the disaster year 1672 is originally written for a younger audience (The Fibula books are edited by the Dutch Youth Society for History), but this little book gives a sharp analysis of the political and military situation in 1672. Very well written, has some pictures I had never seen before and a good reference list.